Frumforsendur Svæðisþekkingar urðu til með mats- og rýnisaðferðum Catalyse og byggja á þremur atriðum:
- Að taka til greina þarfir tilheyrandi samfélags sem og byggja framkvæmdarverkefni á þeim.
- Að stuðla að þátttöku sem sameinar alla þekkingu, laðar fram samvinnu þeirra sem vilja og þeirra sem geta og hvetur fólk til að vinna saman að því að yfirstíga afmarkanir, aðskilnað og ósætti.
- Vísindalegar aðferðir. Samskiptagrunnur um upplýsingatækni gefur hagsmunaaðilum tækifæri til að vinna innan tengslanets þrátt fyrir fjarlægðir og ólíka geira. Notkun vísindalegra tóla eins og margþættra greiningaraðferða og áþreifanlegrar framsetningar veitir þá nauðsynlegu fjarlægð sem getur stuðlað að nýjum verkefnum. Þessi tól verða síðan gagnleg fyrir hagsmunaaðila til að koma verkefnum sínum á framfæri og að lokum framkvæma og meta aðgerðirnar. Þeir munu einnig geta haft betra eftirlit með svæðum sínum og fengið betri framtíðarsýn.
Eins og svo oft vill verða voru verkefnin á sínum tíma undir hæfileikum hagsmunaaðila komin, eða það sem verra var, verkefni voru hönnuð af umsjónarmönnum sem voru oft of fjarri vettvangi. Þessi áhersla á þarfir reyndist fljótt koma heim og saman við hugmyndafræðilegan ramma sjálfbærrar þróunar. Catalyse var síðan fljótt að ávarpa ótta hagsmunaaðila og notenda með þremur siðferðilegum frumforsendum: einkalífi, samvinnu og þátttöku.
Samvinnuverkefni Doubs-sýslu þar sem Catalyse var þróað af rannsóknaraðilum og hagsmunaaðilum kallaðist Mosaïque og var eitt af 40 tilraunaverkefnum þriðja evrópuverkefnisins gegn fátækt. Í kjölfarið kom Horizon, fyrsta evrópuverkefnið sem vann að efnahagslegri og félagslegri samlögun. Mosaïque varð fyrir valinu eftir að svæðismat á RMI (tryggð lágmarksinnkoma) sýndi fram á flóknar og fjölþættar þarfir RMI-bótaþega í samhengi við samfélagslegu og efnahagslegu krísuna á 9. áratugnum. Framlögin tæmdu félagsþjónustukerfið og yfirskyggðu ýmis félagsþjónustuverkefni og aðkomu almennra og opinberra hagsmunaaðila. Mosaïque hjálpaði næstum 3.000 einstaklingum sem lent höfðu á jaðri þjónustunnar og skilaði góðum árangri hvað varðaði bæði efnahagslega og félagslega samlögun. Verkefnið studdi fjölmörg frumkvöðlaverkefni á sviði félagsþjónustu, húsnæðismála, forvarnarstarfs og félagslegrar verndar ásamt því að styrkja stuðningskerfi á jafningagrundvelli, smálánastarfsemi og umfram allt efnahagsleg og félagsleg samlögunartengslanet. Heilbrigðiskortið, sem varð seinna að Alþjóðlegu Heilbrigðistryggingunni, var eitt þeirra úrræða. Það hefur verið endurgert víða í Evrópu s.s. í Charleroi í Belgíu. Mosaïque studdi líka upphaflega les Jardins de Cocagne, sem sýnir fram á hvernig það reiknar með vistfræðilegri nálgun jafnframt því að aðstoða þá sem lifa á jaðri samfélagsins að verða sér úti um atvinnu. Reglubundið eftirlit með Mosaïque af hálfu framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins ásamt matsaðilum innanlands, hefur sýnt fram á mikilvægi félagslegrar og efnahagslegrar þátttöku ungs fólks, ómenntaðra verkamanna, eldri verkamanna og verkamanna í dreifbýlum. Frá árinu 1991 hefur Mosaïque samræmt störf sín með öðrum evrópskum tilraunaverkefnum og fyrstu atvinnustuðningsmiðstöðvunum (aðallega í Huelva, Charleroi, Auxerre og Perigueux), fyrstu evrópsku samtökunum um efnahagslega og félagslega þátttöku (REIES) sem sannfærði framkvæmdastjórn Evrópusambandsins um að víkka út verkefni sitt varðandi fátækt þannig að Horizon-verkefnið tæki líka til efnahagslegrar og félagslegrar samlögunar.
Með tilkomu REIES komu fram vísindalegar hugmyndir sem urðu síðar að Svæðisþekkingu og mat og eftirlit fór fram með mörgum frumkvöðlaverkefnum, þ.m.t.:
- Félagslegt kort, svæðisbundið atvinnueftirlit og mat á borgarverkefninu „Huelva acción“ í Huelva á Spáni.
- Mat á góðgerðarverslununum Foundation Abbe Pierre og Haltes des Amis de la Rue.
- Mat á Mission Régionale de l‘Emploi e Charleroi (svæðisbundin vinnumálaþjónusta í Belgíu), Employer group sem veitir fólki í atvinnuleit stuðning, Qualification de Pontarlier og vinnumálastofnun Yonne.
- Undirbúningur á endurskoðun fyrir héraðsskipulag vinnumálastofnunar Doubs.
- Spænskt tengslanet landflutningaeftirlits í Accem á Spáni.
- Tengslanet svæðisbundinna eftirlita við innleiðingu lágmarkslauna í Portúgal.
Árið 1998 hafði hugmyndafræði Svæðisþekkingar þróað vísindaleg markmið sín um að safna saman „allri þverfaglegri þekkingu sem hjálpar okkur að skilja svæðisbundna innviði og virkni og að verða tól fyrir atvinnumenn í sjálfbærri þróun svæða.“ Rannsóknarvinnan sem í hönd fór varð til þess að Evrópskt Tengslanet Svæðisþekkingar (European Network of Territorial Intelligence) var stofnað árið 2002 sem sameinaði rannsóknarteymi og hagsmunaaðila frá mismunandi svæðum. Seinna varð samþætting innan evrópskra vísindasamfélagsins að veruleika með Evrópsku Tengslaneti Svæðisþekkingar (caENTI) fyrir sjöttu rammaáætlun Evrópusambandsins á sviði rannsókna, tækniþróunar og tilraunaverkefna (2006 til 2009).
Catalyse-aðferðirnar hafa þróast heilmikið þökk sé vísindalegum rannsóknum CaENTI á sviði eftirlitssamvinnu svæða og þátttökulýðræðis.
Fyrir utan að bera kennsl á svæðisbundin tækifæri og tæknilegar takmarkanir (sérstaklega á smærri svæðum sem tilheyra stærri sveitarfélögum) hefur svæðisbundið eftirlit reynst vera góð heildræn aðferð við að innleiða og greina upplýsingar frá sveitarfélögum. Markmiðið er ekki lengur bundið við að hjálpa stefnumótandi aðilum að taka ákvarðanir heldur einnig að verða upplýsingatól sem er öllum aðgengilegt með það markmið að auka þátttöku.
Stjórnunarhættir eru líka mikilvægir, sérstaklega svæðisbundnir stjórnunarhættir (í tilheyrandi sveitarstjórn), til að samhæfðir ferlar til sjálfbærrar þróunar nái að hvetja til þátttöku samfélagsins í heild sinni svo að leysa megi aðsteðjandi vanda á tilsettum tíma. Svæðisþekking hefur fjarlægst hugmyndafræði um efnahagslega þekkingu sem er aðeins keyrð áfram af efnahagslegum og fjárhagslegum lögmálum. Með skýrri sýn á sjálfbæra þróun hefur svæðisþekking bætt siðferðilegum grundvallaratriðum við hugmyndafræðina þátttökulýðræði til handa, sem eru: sameiginleg uppbygging, lærdómur, samstaða, skynsemi, gagnsæi, forvarnir og gætni.
CaENTI ól af sér og fullgerði evrópskt tengslanet sem hefur vaxið úr 15 meðlimum árið 2006 í um 50 félaga árið 2009, bæði í Evrópu og um allan heim. Eftir að hafa sótt um nokkur víðtæk evrópsk verkefni sem tóku til meiriháttar samfélagslegra málefna fékk tengslanetið alþjóðlegt hlutverk sem samræmingaraðili sem kallast „International Network of Territorial Intelligence“ eða INTI og tóku þjóðir í Suður-Ameríku og Norður-Afríku mikinn þátt í verkefninu. Tengslanet í Asíu og Norður-Ameríku eru líka að bera ávöxt, bæði meðal rannsóknarteyma og innan frumkvöðlaverkefna á sveitarstjórnastigi.
Eftir að félagsleg vandamál jukust til muna í kjölfar efnahagshrunsins 2008, þegar rýrnun jarðefnaeldsneytis og röskun á umhverfi varð stöðugt stærra vandamál, hefur Svæðisþekking einbeitt sér frekar að áþreifanlegum árangri í sjálfbærri þróun. Hvernig getum við sameinað á áþreifanlegan hátt efnahagsleg, félagsleg og umhverfisvæn markmið í sjálfbærri þróun á sveitarstjórnastigi? Hvaða ferla þarf að innleiða til að svæði færist á virkan hátt, bæði samfélagslega og vistfræðilega, í átt að sjálfbærri þróun og hversu langan tíma mun það taka? Hvernig getum við styrkt varnir svæðis gagnvart efnahagslegum, samfélagslegum, menningarlegum og umhverfislegum áhættuþáttum? Yfirfærsla á samfélagslegu og vistfræðilegu sviði, breytingar á hegðun einstaklinga, aðlögunarhæfni svæðisins og hliðarstjórnsýsla eru nýju lykilhugtökin sem hafa haft gríðarleg áhrif á tillögur að Evrópuverkefnum og hafa verið helstu samskiptatæki á alþjóðlegum ráðstefnum og vinnusmiðjum á vegum INTI tengslanetsins: „Samfélagslegt og vistfræðilegt frumkvöðlastarf“ (Strasbourg, Frakkland, september 2010), „Sjálfbær efnahagur innan nýrrar þróunarmenningar“ (Liege, Belgía, september 2011). „Þekkingarsamfélag, samskipti og úrræði svæða“ (Gatineau, Quebec, október 2011), „Staðbundin og alþjóðleg atriði varnarleysis og aðlögunarhæfni“ (Salerno-Caserta, Ítalía, júní 2012), „Svæðisþekking og hnattvæðing. Spenna, breyting og umskipti“ (LaPlata, Argentína, október 2012), „Svæðisþekking, samfélagsleg og vistfræðileg umbreyting og staðbundin aðlögunarhæfni“ (Berancon og Dijon, Frakkland, maí 2013), „Samfélagslegt frumkvöðlastarf og nýir stjórnarhættir til vistfræðilegra umbreytinga“ (Huelva, Spánn, nóvember 2013) og „Í átt að sjálfbærum þekkingarsamfélögum sveitarfélaga: vogarskál aðlögunarhæfni“ Roscoff, maí 2014.
Með aðkomu sinni að vísindasamfélaginu hefur Svæðisþekking fjallað um og tekið til notkunar mikinn fjölda nýrra hugtaka sem miða að því að bæta sjálfbæra þróun s.s. þingfundi, getumöguleika, sameiginlegan flöt, umhverfisrétt, efnahagslega hringrás, o.s.frv. og leitast þannig við að ná fram samleitni innan nýs þróunarmódels sem byggir á mannlegri hegðun og miðar að leitinni að velferð fyrir hvern og einn. Það hefur líka í för með sér ný hugtök s.s. svæðisbundna verðmætaaukningu (terroir) og svæðisbundin gæði.
Markmiðið er að hvert samfélag einbeiti sér að sjálfbærri þróun með því að sameina áþreifanlega og samfélagslega samloðun, fjölmenningu samfélagsins, umhverfisvernd og efnahagsleg afköst.
Að sjálfsögðu sjást þessar nýju stefnur í nýjum verkefnum:
- Eftirlitsstofnun með samfélagslegum og vistfræðilegum breytingum í Franche-Comte
- Fountaines d‘Ouches, svæði í hamskiptum, Dijon í Frakklandi
- Eftirlitsstofnun með svæðisbundnu þekkingarsamfélagi og umbreytingum í Minas í Úrúgvæ
- Innleiðing umsjónarverkefnis sem fæst við loftslagsbreytingar í LaPlata í Argentínu
- Eftirlitsstofnun sem bætir svæði sveitarfélagsins Ouarzazate í Morokkó
- Endurskoðun á gæðum svæðisins Bejaia í Algeríu
- Hlutverk kvenna í grasrótarstarfi og áskoranir við að bæta gæði umhverfis, samfélags og efnahags (Argentína, Franche-Comte, Guadeloupe)
Þannig hefur INTI bætt samstarfsverkefni svæðisbundinna þekkingarsamfélaga með því að svara kalli eftir verkefnum og með þátttöku í svæðisbundnum verkefnum. Þessi verkefni, sem þróast samhliða nýjum vísindaviðburðum, leggur til fjögur rannsóknasvið og tvö þverfagleg þemu:
- Svæði eru hlekkur á milli landfræðilegra svæða og samfélaga sem eru að þróa með sér sjálfbærni (Háskóli Franche-Comte í Frakklandi)
- Upplýsingar, samskipti og þekking í óhefðbundinni þróunarmenningu sem hefur velferð einstaklingsins að leiðarljósi (Háskóli Franche-Comte í Frakklandi)
- Dagskrá yfirvalda sem skipuleggur endurbætur á innviðum og verkefni til samfélagslegra og vistfræðilegra umbreytinga (Háskóli Huelva á Spáni)
- Líkan og eftirlitskerfi fyrir sjálfbæra þróun svæða (Háskólinn í Liege í Belgíu)
- Varnarleysi svæða, varnarlaus samfélög og svæðisbundin aðlögunarhæfni (Háskólinn í Rennes í Frakklandi)
- Kyn og sjálfbær þróun svæða (Háskólinn í Salerno á Ítalíu)
Á þremur sviðum verður þessi hugmyndafræði framlag á nokkrum fræðasviðum svæðisbundna þekkingasamfélagsins, í meiriháttar frumkvöðlastarfi og nýjum framlögum. Markmiðið er að auka meðvitund stefnumótandi aðila um þessi svið rannsókna og framkvæmda.
Houda Neffati og Jean Jacques Girardot
þýðandi: Guðrún Sævarsdóttir
